Digitale soevereiniteit in Luxemburg
Luxemburg beschikt sinds 2018 over een ministerie voor Digitalisering. De huidige minister is Stéphanie Obertin. In maart van dit jaar ontving zij Zsolt Szabó, toenmalig staatssecretaris voor Koninkrijksrelaties en Digitalisering. Na afloop van dit bezoek was Szabó vol lof over hoe het groothertogdom erin is geslaagd een soevereine cloud te realiseren. Reden voor GOV magazine om Obertin te vragen hoe een relatief klein land als Luxemburg tot de meest digitaal geavanceerde EU-lidstaten is gaan behoren.
Stéphanie Obertin
Minister voor Digitalisering én minister voor Research en Hoger Onderwijs in Luxemburg
Obertin vertelt dat zij en Szabó elkaar bijpraatten over de ontwikkelingen in beide landen op het gebied van digitalisering van de overheidsdiensten. “Ik heb hem de hoofdlijnen gepresenteerd van onze nationale datastrategie, ontwikkelingen als de platformen Guichet.lu en MyGuichet.lu, en de inspanningen van onze overheid om digitale soevereiniteit te bereiken.”
Al in 2016 introduceerde Luxemburg een eerste overheidscloudstrategie, vertelt Obertin. “Die betrof de oprichting van GovCloud: een soevereine cloudinfrastructuur die beschikbaar is voor alle overheidsdiensten. Die strategie van toen kwam met een set heldere regels voor het gebruik van clouddiensten door overheidsinstanties. Daarmee konden we gegevensbescherming en soevereiniteit blijvend prioriteit geven.”
Dankzij die vroege toepassing van een overheidscloudstrategie en daarbij de inzet voor datasoevereiniteit en -beveiliging, is Luxemburg koploper geworden op het gebied van de implementatie van een soevereine cloud binnen de EU, stelt Obertin niet zonder trots vast. Zelfs negen jaar na dato speelt de GovCloud nog steeds een centrale rol in de digitale infrastructuur van het groothertogdom als host van overheidsapplicaties en -data, met het hoogste niveau van gegevensbescherming, benadrukt Obertin. De omgeving wordt volledig beheerd door het CTIE (Le Centre des technologies de l’information de l’État), het IT-centrum van de overheid.
Integratie van AI
Het CTIE ziet ook toe op het implementeren van de nieuwste functionaliteit en meest actuele technologie bij de doorontwikkeling van overheidsdiensten.
Twee relevante aspecten daarbij zijn de integratie van Artificiële Intelligentie (AI) technologie die GovCloud in staat stelt om platformen en Large Language Models (LLMs) te ondersteunen. LLMs die in AI-toepassingen worden gebruikt om tekstdata in menselijke taal om te zetten, te begrijpen, te genereren en te verwerken. “Door deze technologie intern te hosten, houden we de ontwikkeling en implementatie van AI onder nationaal beheer en blijven we tegelijkertijd op één lijn met de strategische besluiten van ons land die direct met AI samenhangen”, aldus Obertin.
De tweede relevante ontwikkeling is dat het GovCloud-aanbod wordt uitgebreid met een directe verbinding met Clarence, de eerste losgekoppelde soevereine cloud die in Luxemburg is geïmplementeerd, een unicum voor Europa aldus Obertin. Clarence is gebaseerd op zogenoemde Google Distribution Cloud-technologie in een air-gapped configuratie. Dit betekent dat deze volledig geïsoleerd is van externe netwerken en daarmee ook het internet. “Die verbinding met Clarence stelt ons CTIE in staat om de meest innovatieve hypervisor technologie te gebruiken. Dit gebeurt uiteraard onder naleving van nationale en Europese regelgeving. Dit garandeert dat alle activiteiten en data strikt onder onze controle blijven en de vertrouwelijkheid en veiligheid van onze data worden geborgd.”
Hoe is Luxemburg erin geslaagd om de overheidscloud los te koppelen van het internet waardoor die digitale soevereiniteit wordt versterkt?
“Dat doen we op basis van onze strategie: ‘Accelerating Digital Sovereignty 2030’ (The strategic initiative “Accelerating digital sovereignty 2030” – The Luxembourg Government). Met die implementatie versterken we de digitale soevereiniteit van Luxemburg met zes ondersteunende maatregelen, te weten:
- governance en regelgeving;
- vaardigheden en talenten;
- onze infrastructuur;
- ons ecosysteem van diensten;
- onderzoek, ontwikkeling en innovatie, en
- internationale samenwerking.”
Deze belangrijke pijlers zijn integraal onderdeel van de drie nationale strategieën voor data-, AI- en Quantumtechnologie en vormen samen een belangrijke ondersteuning voor de toekomstige ontwikkeling van de digitale soevereiniteit van Luxemburg, aldus de minister. “Ter illustratie: een belangrijk project binnen onze datastrategie is de ontwikkeling van soevereine infrastructuren binnen onze overheidscloud. Deze werken onafhankelijk van het publieke internet. CTIE beheert daarmee een afgeschermd en veilig communicatienetwerk dat alle overheidsinstanties verbindt met onze datacenters, waardoor het veilige gebruik van IT-diensten wordt gewaarborgd, en de vertrouwelijkheid van gedeelde gegevens worden beschermd.”
Het GovCloud-aanbod wordt uitgebreid met een directe verbinding met de eerdergenoemde Clarence. “Zowel GovCloud als Clarence profiteren daarbij van onze ‘state-of-the-art’ infrastructuur en worden gehost in onze Tier IV-datacenters. Die bieden de hoogste standaard in Europa voor wat betreft redundantie, beveiliging en betrouwbaarheid . Ook dat versterkt onze autonomie.”
© Ministry for Digitalisation / Sophie Margue
© Ministry for Digitalisation / Sophie MargueValorisatie van gegevens
Om de soevereiniteit verder te versterken, hebben we onlangs wetsontwerp nr. 8395 ingediend. Dit wetsontwerp moet bijdragen aan de valorisatie van gegevens in Luxemburg. Het hoofddoel is het moderniseren van ons gegevensbeheer door een vertrouwenskader voor gegevensuitwisseling en -hergebruik te creëren. Dit in lijn met de EU-verordening 2022/868, de Data Governance Act. Die heeft tot doel om het vertrouwen in het vrijwillig delen van gegevens te versterken door het reguleren van organisaties die vraag en aanbod op de datamarkten bij elkaar brengen. Het wetsvoorstel bevordert de valorisatie van gegevens en draagt bij aan de administratieve vereenvoudiging door het ‘once only’ principe. Daarbij hoeven burgers en bedrijven informatie slechts één keer aan de overheid te verstrekken, waarna overheidsinstanties die gegevens intern met elkaar kunnen uitwisselen. De strikte controle hierop vindt plaats door onze Nationale Commissie voor Gegevensbescherming (National Commission for Data Protection Grand-Duchy of Luxembourg – CNPD).”
Hoe voorziet Luxemburg erin om minder afhankelijk te worden van Big Tech?
“Wij investeren als Luxemburgse overheid steeds meer in open, interoperabele en soevereine technologie. Het CTIE speelt hierbij een sleutelrol door zorgvuldig software te selecteren die voldoet aan onze hoge veiligheidsnormen en tegelijkertijd economisch rendabel is.
Hoewel deze software van diverse leveranciers kan komen, waaronder die van de Big Tech, geeft het CTIE de voorkeur aan geavanceerde state-of-the-art oplossingen die veilig en gebruiksvriendelijk zijn. Wanneer de opties gelijkwaardig zijn, geeft het CTIE de voorkeur aan on-premises installaties om zo meer controle te kunnen behouden.”
Het CTIE zet bovendien actief opensourcetechnologie in op veel gebieden en ontwikkelt toepassingen die de privacy centraal stellen, waaronder een onafhankelijk videoconferentieplatform, via MyGuichet.lu, voor veilige interactie tussen burgers en overheidsdiensten.
Wat betreft cloud- en datasoevereiniteit hanteert het CTIE een gemengde cloudstrategie. Alle kritieke systemen en gevoelige persoonsgegevens worden on-premises gehost in de eigen datacenters van het CTIE om maximale veiligheid en controle te kunnen garanderen. Voor bepaalde gespecialiseerde technologieën maakt het CTIE gebruik van lokale diensten van partners zoals Clarence of LU-CIX (LuxChat4Gov). Voor niet-kritieke en niet-gevoelige systemen kan het ook een beroep doen op Europese cloudproviders om zo innovatieve diensten aan overheidsinstanties te kunnen aanbieden.
Digitale vooruitgang moet altijd in lijn blijven met Europese waarden
Digitale soevereiniteit
Op Europees niveau is Luxemburg een ‘deelnemende waarnemer’ in de European Digital Infrastructure Consortium (EDIC) op het gebied van digitale gemeenschapsgoederen (digital commons). Dit is een samenwerkingsverband dat zich richt op de ontwikkeling, het onderhoud en de uitbreiding van digitale producten en diensten in Europa. Een initiatief van meerdere landen, waaronder Nederland, Frankrijk, Estland en Duitsland, vanuit de visie dat als Europa meer producten en diensten zelf ontwikkelt, dit direct bijdraagt aan het versterken van de Europese digitale soevereiniteit.
Daarnaast promoot Luxemburg zelf open-source ecosystemen en draagt het bij aan communities zoals de Open-Source Conference, de Matrix Conference en de Interoperable Europe Board, stuk voor stuk pleitbezorgers voor digitaal soevereine en transparante alternatieven waar het gaat om proprietary software en tools.
“We organiseren ook hackathons en innovatiesprints om de ontwikkeling en het gebruik van soevereine digitale software te stimuleren die daarbij is afgestemd op de eisen en wensen van de lokale publieke sector”, meldt Obertin.
Ze benadrukt dat genoemde activiteiten onderdeel zijn van de prioriteitstelling zoals vastgelegd in de strategieën voor data, AI en quantumtechnologie. “Daarbij ligt de nadruk op autonomie, interoperabiliteit en verantwoorde innovatie – de hoekstenen van onze digitale soevereiniteit.”
“Om onze inspanningen verder te stroomlijnen en te zorgen dat we onze onderscheidende en toekomstgerichte positie behouden, hanteren we als regering een aanpak waarbij geavanceerde technologiestrategieën op coherente wijze overheidsbreed worden geïntegreerd. De implementatie van dit soort projecten zal worden gefaciliteerd door nieuwe, specifieke begrotingsmiddelen voor de periode 2025-2030.”
Omdat datasoevereiniteit een prioriteit is voor Luxemburg, wordt de lokale hosting van gevoelige data ondersteund met behulp van diensten zoals Clarence, LuxChat (een beveiligd communicatieplatform) en Mistral AI, waarbij deze laatste generatieve AI-mogelijkheden on-premises biedt voor de Luxemburgse staat.
“We hanteren daarvoor ook een duidelijk en publieksvriendelijk kader voor data governance, inclusief een one-stop-shop voor de Data Governance Act en het ‘once only’ principe, waardoor de administratieve lasten en -complexiteit worden verminderd. Daarnaast investeren we in veilige dataverwerkingsomgevingen, inclusief de analyse van differentiële privacytechnieken en de ontwikkeling van synthetische datafabrieken.” Deze laatste simuleren kenmerken van relaties tussen personen en objecten, waardoor de realiteit kan worden nagebootst zonder dat de persoon of het object geïdentificeerd wordt.
Autonomie, interoperabiliteit en verantwoorde innovatie zijn de hoekstenen van onze digitale soevereiniteit
Quantumtijdperk
Om volledige controle te behouden over datastromen en digitale infrastructuur, omvatten alle strategische initiatieven ook supercomputers: MeluXina, MeluXina-AI en MeluXina-Q. High-performance systemen die draaien op hernieuwbare energie. Rond de MeluXina-AI heeft Luxemburg ook een AI-fabriek gebouwd, een van de eerste in Europa.
Het groothertogdom erkent ook het strategische belang van quantumtechnologie, aldus Obertin. “We bereiden ons gedegen voor op het naderende quantumtijdperk. Zo zijn LuxQCI en EuroQCI intitiatieven die op basis van Quantum Key Distribution (QKD) de implementatie van quantumcommunicatienetwerken mogelijk maken waarmee we onze cyberbeveiliging verder kunnen verbeteren.”
Ter verduidelijking: QKD is een methode die gebruikmaakt van de principes van de quantummechanica om een veilige, geheime sleutel tussen twee partijen te distribueren.
Luxemburg neemt ook deel aan quantuminfrastructuurprojecten in de ruimte zoals de ESA EAGLE-1-satelliet voor veilige quantumcommunicatie. De MeluXina-Q quantumcomputer wordt ingezet voor onderzoek en simulatie. “We bereiden ons daarmee voor op post-quantumcryptografie om ‘nu opslaan, later ontsleutelen’-bedreigingen te voorkomen.”
Hoe zorgt Luxemburg ervoor dat zijn digitale strategie aansluit bij Europese waarden zoals privacy, ethiek, mensenrechten, transparantie en controle over persoonsgegevens?
“Dat doen we door die Europese kernwaarden te verankeren in onze regelgeving, processen en governance. Initiatieven hier sluiten aan op EU-kaders zoals de GDPR (in Nederland bekend als de AVG), de AI-wet en het AI-Verdrag van de Raad van Europa, wat een sterke juridische en ethische basis garandeert. Financieringsprogramma’s zoals de Tech-inGov-oproep voor projecten worden begeleid door een ethische adviesgroep. Daarnaast heeft ons CTIE een eigen projectmanagementmethode ontwikkeld die alle benodigde tools biedt om ervoor te zorgen dat IT-projecten voldoen aan EU-regelgeving en hun doelstellingen behalen op het gebied van functionaliteit, planning en budget. De nieuwste ontwikkelingen omvatten ook de integratie van de vereisten die de AI-wet stelt.”
Korte lijnen
Wat Luxemburg onderscheidt zijn “korte lijnen”, onderstreept Obertin: “We beschikken over een actief betrokken, flexibel ecosysteem dat het gemakkelijk maakt om principes zoals die van het Europees Interoperabiliteitskader snel toe te passen. Het zorgt voor samenhang tussen instellingen en maakt ethisch, interoperabel en mensgericht ontwerp mogelijk. We zijn toegewijd aan betrouwbare en verklaarbare AI (XAI: Explainable AI is een reeks processen en methoden waarmee gebruikers de resultaten en output van algoritmen kunnen begrijpen en vertrouwen – red.).”
De minister noemt een drietal belangrijke projecten in dit kader:
- LLM4GOV, een benchmarkinginitiatief voor grote taalmodellen (LLM’s) die zijn afgestemd op de behoeften van de publieke sector en die richtlijnen bieden voor duurzaamheid, prestaties en ethisch gebruik.
- 4LM, een juridisch taalmodel met als basis de Luxemburgse en EU-jurisprudentie, ter ondersteuning van juristen en digitale rechtspraaktoepassingen.
- LLMs4EU, dat bijdraagt aan de ontwikkeling van interoperabele en transparante Europese AI-modellen.
Naast eerdergenoemde investeringen in soevereine infrastructuren zoals Clarence Cloud en Secure Processing Environments, ontwikkelt Luxemburg ook zogenaamde AI regelgevende sandboxes (een virtuele en afgeschermde computeromgeving) waar AI-systemen kunnen worden getest en gevalideerd voordat ze breder worden geïmplementeerd. Ook investeert Luxemburg in de European Digital Identity Wallet die veilige authenticatie in de hele EU mogelijk maakt. De wallet houdt zich aan kernprincipes van de EU als: gebruikerscontrole over persoonsgegevens, data-minimalisatie, privacy, beveiliging, transparantie, EU-brede interoperabiliteit en inclusiviteit.
Want zoals Obertin stelt: “Digitale vooruitgang moet altijd in lijn blijven met Europese waarden.”